نهضت حسینی درسی برای امروز و فردا

استاد مطهری در جلد نخست کتاب به طور گسترده در مورد قیام امام حسین (ع) از جمله عنصر تبلیغ و پیام‌رسانی نهضت خود سخن می‌گوید و در جلد دوم نیز به اهمیت امربه‌معروف و نهی منکر در اصطلاح مستمر حکمرانی می‌پردازد در جلد سوم نیز استاد مطهری یکی از ضرورت‌های تاریخی عاشورا که موضوع اصلی این یادداشت است اشاره می‌کند. نقد و بررسی آثار، روایات، نقل‌قول‌ها و گفته‌ها درباره قیام عاشورا را مطرح و نکاتی قابل‌تأمل را بدون ملاحظه مورد تأکید قرار می‌دهد.
 چهره حماسی امام حسین (ع) که در روز واقعه به اوج خود می‌رسد و نشان می‌دهد که حماسه انسانی و معنوی است نه برخاسته از قومیت.
عمل، سخن و روح حسین نشان از حماسه‌ای برای آزادی نوع بشر (نه قوم و قبیله) دارد. شخصیت امام مملو است از جنبه‌های بشری وقتی که در کوران ظهر عاشورا فریاد بر می‌آورد که اگر دین ندارید، آزاده باشید این پیام زندگی است برای رهایی بشر از هر اسارتی که زر و زور و تزویر برایش بسازد.

سخن امام حتی ورای دین است که بخواهد فقط پیروان یک دین را مورد خطاب قرار دهد که شاید دین نداشته باشد؛ ولی جوانمردی و آزادگی در وجود او زبانه می‌کشد. باید بپذیریم که ما پیروان او این حماسه انسان‌ساز را نشناخته‌ایم. تمام سخنان او، رفتار، کردار و پندار او از روحیه حماسی صلابت شکوه و عظمت انسانی و الهی او حکایت دارد.
 استاد مطهری در بخشی از کتاب، پس از معرفی شخصیت امام در پی پاسخ به این سوال است که آیا قیام و نهضت حسینی یک انفجار است؟ آیا عملی ناآگاهانه بود؟ در پاسخ به گفته‌های خود امام استناد می‌کنیم که نامه‌های مبادله شده میان او و معاویه سخنرانی‌های او و… همه‌وهمه نشان می‌دهد، نهضت حسینی در کمال آگاهی بوده و حرکتی انقلابی است نه انفجاری.
 پرسش دیگر این است که چرا امام در هر فرصتی برای مرخص کردن یارانش استفاده می‌کند و همواره به آنها می‌گوید: «آگاه باشید در اینجا آب و نانی نیست و خطر در پیش است» در آخرین ساعات قبل از عاشورا با یاران به صحبت می‌نشیند و این گونه می‌گوید: «من یارانی از یاران خودم بهتر و خانواده‌ای بهتر از خاندان خود، فاضل‌تر و وفادارتر سراغ ندارم، از همه شما تشکر می‌کنم.». در ادامه امام می‌فرماید: «اینان جز با من با دیگران کاری ندارند و حتی اگر آنان بدانند شما خودتان را از معرکه خارج می‌کنید به احدی کاری ندارند. خانواده من در این بیابان کسی و جایی را نمی‌شناسند و منطقه را بلد نیستند، هر فردی از شما با یکی از اعضای خانواده من خارج شود و برود، من اینجا خودم هستم، تنها.»
 چقدر زیبا حسین (ع) نمی‌خواهد کسی کمترین آزاری ببیند مگر آنکه داوطلب کمک به امام باشد، جالب است وقتی امام از کسی بیعتی را برمی‌دارد اگر در آن سیاهی شب عاشورا کاروان امام را ترک می‌کرد، مرتکب گناهی هم نمی‌شد. امام همراهی می‌خواهد که با آگاهی و آزادی راه خود برای شهادت انتخاب کند.
 هیچ الزام و اجبار و حتی تنگناهای اخلاقی در کار نیست. مهم‌ترین و بزرگ‌ترین اثر جاودان قیام حسینی این بود که پرده نفاق، ریا، زر و زور را از هم درید و حساب سلطنت از دین جدا شد. اگر واقعه کربلا نبود امویان به نام دین بر مردم حکومت می‌کردند و همین چسبیدن امویان به دین، در نظر بسیاری آنها را تبرئه و در نظر عده‌ای دیگر دین را آلوده به سیاست‌های اموی می‌کرد.
 بنابراین اثر حداقلی قیام حسینی تفکیک همیشگی بین خلفا و دین بود. کارکرد دیگر عاشورا، افزایش فوق‌العاده درجه محبوبیت امام بود که به‌عنوان شهید امت، قهرمان فداکاری و سیدالشهدا در جهان اسلام شناخته شد و چون نیروی مقدسی در آمد که می‌توان او را مصداق این آیه دانست. «إن الذین آمنوا وعملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن ودا»
 اما راز ماندگاری امام حسین (ع) چه بود؟

*دکتر جعفر آهنگران، عضو هیئت علمی دانشکده علوم گردشگری دانشگاه علم و فرهنگ